Lễ hội Đền Cá – nét văn hoá đặc trưng của ngư dân vùng sông nước Hồng Nhất

Lễ hội Đền Cá là hoạt động tín ngưỡng văn hóa quen thuộc của người dân thôn Hồng Nhất, xã Xuân Giang, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là hoạt động được tổ chức hằng năm để người dân bày tỏ sự tôn kính với thần linh (Cá Ông).

Cá Ông ("Ông" là tiếng gọi tôn kính của ngư dân dành riêng cho cá Voi), trong tâm thức của mỗi người dân vùng sông nước, Cá Ông là thần Nam Hải, là loài sinh vật luôn đứng ra bảo vệ họ trước sóng gió, uy lực của biển khơi. Cá Ông có mặt ở mọi nơi trên biển, che chắn cho thuyền bè, giúp họ ra khơi thuận lợi, an toàn trở về nhà. Đây cũng chính là lý do mà ngư dân mang ơn Cá Ông, họ tin vào sự hiển linh của Cá Ông. Do đó, lễ tế Cá Ông là tục lệ thường niên để ngư dân thờ cúng loài sinh vật này, cầu mong về một năm biển thuận gió hòa.

Việc thờ cúng Thần Cá của ngư dân địa phương đã có từ lâu đời, nhưng mãi đến khi có các hợp tác xã khai thác thủy hải sản cảu thôn thì việc thờ cúng Ngài (Cá Ông) được người dân ngày càng coi trọng hơn.

Do nhiều yếu tố, mãi đến năm 1987, Đền Cá (thờ Cá Ông) mới được xây dựng với diện tích 40 m², toạ lạc trên vùng đất của thôn Hồng Nhất. Đến năm 2009, khu vực này nằm trong vùng quy hoạch của đê hữu đi qua nên Đền phải di dời. Trong kế hoạch di dời, cán bộ và nhân dân thôn Hồng Nhất sử dụng kinh phí từ giải phóng mặt bằng khu vực Đền và huy động xã hội hóa cùng nhân dân đóng góp để xây dựng lại Đền với diện tích 50 m², khuôn viên Đền khoảng 450 m² trên vùng đất của thôn.

Đến nay, Đền lưu giữ và thờ cúng 5 hài cốt Cá Ông. Hằng năm, có 3 ngày lễ chính thức để dân làng tổ chức cúng Ngài (Cá Ông): Ngày 15/02 (ÂL) là Lễ cầu yên, cầu tài; Ngày 15/06 (ÂL) là lễ Lục ngoạt; Ngày 15/12 (ÂL) là lễ Tạ ơn. Từ trước năm 2014, thì cứ 3 năm tổ chức một lần đại lễ nhưng từ năm 2014 đến nay thì 5 năm mới tổ chức một lần đại lễ. Trong ngày đại lễ, hoạt động tế lễ sẽ do Ban lễ cầu ngư của thôn thực hiện. Ban nghi lễ gồm các cụ cao niên, hiền đức, có uy tín với bạn chài và không bị mắc tang chế. Bàn thờ tế lễ được trang hoàng hết sức rực rỡ, trang nghiêm gồm tàu giấy, cá 3 đầu 9 đuôi, lầu, ngựa, áo, mũ… để cúng các vị thần linh.

Ngày lễ Đền Cá được tổ chức hàng năm trở thành hoạt động văn hóa tiêu biểu, đặc sắc của ngư dân. Đây vừa là hoạt động văn hóa, vừa là hoạt động tâm linh không thể thiếu của người dân sông nước thôn Hồng Nhất nói riêng và phát triển của địa phương nói chung.

Vì thế, việc duy trì và phát huy lễ hội là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần bảo tồn các giá trị về tín ngưỡng, văn hóa, nghệ thuật đồng thời đề cao giá trị gắn kết cộng đồng trong đời sống hiện đại, những nét điển hình về văn hoá trong xây dựng nông thôn mới của người dân Xuân Giang.